Cá Anh Vũ hay còn có tên gọi khác là cá Tiến Vua, theo Đại Việt sử lược (viết thế kỷ 14) và Đại Việt sử ký toàn thư (viết thế kỷ 15) thì hồi Hùng Vương thứ ba, hiệu là Hùng Quốc Vương, một ngư dân lặn bắt ở sông Lô được một con cá lạ, mình vảy xanh óng ánh, bụng vảy trắng, vây đỏ, miệng giống miệng lợn. Thấy lạ, người này bèn mang lên tiến vua. Khi ăn, nhà vua thấy loài cá này thịt vừa ngọt đậm, lại có mùi thơm hơn mọi loài cá khác, ăn xong thấy người khoan khoái, đầu óc minh mẫn hẳn lên như một liều thuốc bổ. Nhà vua cho đây là một loài cá hiếm bèn chỉ dụ, từ đó trở đi lạc dân nào bắt được loài cá có hình thù như vậy phải mang tiến vua
Loài cá này thân dày, thuôn dần về phía đuôi có hai đôi râu. Thân cá có màu xám tro, bụng màu vàng nhạt. Miệng phía dưới, rạch ngang, có môi dưới rộng hình tam giác, với nhiều gai thịt tròn nổi. Vẩy cá thẳng tắp chứ kho so le như các loại cá khác.
Trong sử sách Việt Nam, các tài liệu có nhiều lần đề cập đến loại cá này.Sách Đại Nam Thống Nhất Chí có ghi: “Cá Anh Vũ còn có tên là Giả Ngư, sinh sống ở ngã ba sông Bạch Hạc. Hàng năm, cứ đến mùa rét mới có. Vị cá rất ngon mà âm bổ. Từ sông Bạch Hạc trở xuôi thì không có nữa”. Trong sách Dư Địa Chí của Nguyễn Trãi cũng viết: ”Cá Anh Vũ được dùng làm vật cúng tế thần linh .
Cá Anh Vũ chỉ ăn rêu tảo và sống ở nước trong, trong những hang đá sâu và khi nước lạnh mới mò ra tìm mồi. Vì vậy, việc bắt được một con Anh Vũ là cả một kỳ công. Vào mùa lạnh, mùa cá anh vũ ra kiếm ăn, nhiều ngư dân phải uống nước mắm, nín thở mà lặn thả cụp, mò cá. Nhiều ngư dân cho biết cá quý thật, nhưng bắt được nó có khi phải đánh đổi cả tính mạng
Các nhà ẩm thực học đều đánh giá thịt cá Anh Vũ rất cao: trắng, quánh và thơm ngon hơn bất cứ loài cá nào của sông nước. Trong con cá Anh Vũ, phần tuyệt nhất là cái khối sụn môi. Cái khối sụn này chẳng những rất giòn mà tương truyền chữa được rất nhiều bệnh.
Cận cảnh khối sụn môi như mõm lợn của cá anh vũ được khẳng định là phần ngon nhất của con cá
Nhiều người còn quan niệm rằng vì cá anh vũ để cung tiến vua và tế thần linh nên ăn cá Anh Vũ sẽ đem lại điều may mắn. Chính vì vậy mà cá anh vũ được các đại gia Việt ưa thích và sẵn sàng chi trả 1 khoản tiền lớn để mua
Tuy nhiên, mua được cá anh vũ không phải là dễ, nhiều ngư dân ở vùng sông Bạch Hạc, sông Đà thừa nhận vài năm trở lại đây không bắt được cá anh vũ. Đầu bếp của một nhà hàng ở Việt Trì tiết lộ: "Số khách hàng may mắn được thưởng thức cá anh vũ thật cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay, bởi người ta “treo bảng cá anh vũ, bán cá dầm xanh” - một loài cá anh em với cá anh vũ
2 loại này chỉ khác nhau là Anh Vũ thì đuôi, vây có ánh đỏ, có môi dưới dầy hơn còn dầm xanh có ánh xanh nhiều hơn, môi dưới mỏng hơn. Cá Anh Vũ quí hiếm hơn rất nhiều bởi giá trị dinh dưỡng, vị ngon và mức độ khan hiếm, còn cá dầm xanh vẫn có khá nhiều ở các con sông.Khách cũng mãn nguyện với món “tiến vua” được thưởng thức mà không biết mình vừa bị gạt vì làm sao biết chính xác được hình thù thật sự của loài cá này như thế nào
Trong lúc nguy cơ về sự tuyệt chủng của loài cá đã được cảnh báo và ghi trong sách đỏ thì mới đây, một tin vui vừa xuất hiện khi đã có kỹ sư ở Phú Thọ thực hiện việc nhân giống thành công loài cá huyền thoại này.
theo PNTD